پلان بام (شیب‌بندی)

پلان شیب‌بندی عبارت است از: دید افقی از بام که در آن دیوارهای خارجی (با احتساب قرنیز)، خط مسیر شیب بام به طرف آب‌رو، خرپشته و همچنین فضاهایی که به عنوان نورگیر از قسمت‌های گوناگون بام بیرون آمده، مشخص می‌گردد. پلان بام به صورت یک نقشه‌ی مستقل و گاهی نیز به همراه پلان موقعیت ساختمان ترسیم می‌شود. انتخاب مصالح و طراحی نوع سقف پیش از ترسیم پلان بام به همراه طرح پلان‌ها نماها و برش‌ها انجام می‌پذیرد، چون پوشش بام، افزون بر اینکه به نوع سازه‌ی ساختمان، مصالح و شرایط اقلیمی بستگی‌ دارد، تعیین‌کننده‌ی نما و حجم بیرونی ساختمان و کیفیت فضاهای داخلی نیز به شمار می‌آید.

به منظور ترسیم پلان سقف ساختمان، نقشه‌کش باید با انواع سقف‌ها، تنوع شیب‌های کاربردی، اَشکال مرسوم سقف (شیب‌دار، قوسی، مسطح و …)، مصالح و روش ساخت آن‌ها آشنایی کامل داشته باشد. در شکل بعد، پلان شیب‌بندی یک ساختمان مسکونی به تصویر کشیده شده است.

انواع بام‌های ساختمان

بام ساختمان با توجه به مصالح، شرایط اقلیمی و نوع سازه با اشکال رایج زیر طبقه‌بندی می‌گردد:

الف) سقف‌های مسطح

ب)سقف‌های شیب‌دار

ج) سقف‌های گنبدی و قوسی

در ادامه به تشریح هریک خواهیم پرداخت.

الف) سقف مسطح با یا صاف: به سقف‌هایی که به شکل یک صفحه‌ی افقی اجرا می‌گردند، سقف مسطح یا صاف می‌گویند و عموماً در مناطقی که بارش باران زیادی ندارند، از این مدل سقف‌ها استفاده می‌شود. در شکل بعدی می‌توانید ساختمان‌هایی با سقف صاف را مشاهده نمایید.

ب) سقف شیب‌دار: این مدل سقف در مناطقی که آب و هوای مرطوب و میزان بارش سالیانه‌ی آن زیاد است، به کار می‌رود. شکل بعدی خانه‌های ویلایی با سقف شیب‌دار را نمایش می‌دهد.

در این مناطق از سطح مسطح استفاده نمی‌کنند، زیرا لوله‌ی آبراه، کشش حجم زیاد باران را ندارد و عمدتاً آب روی سطح بام متجمع می‌شود و وزن زیادآن تخریب سقف را با دنبال دارد. علاوه بر این، احتمال نفوذپذیری و آسیب لایه‌ی عایق نیز افزایش خواهد یافت. لذا در مناطق پر باران مثل شمال ترجیح بر استفاده سقف‌های شیب‌دار است. در شکل بعدی، چند نمونه سقف شیب‌دار را ملاحظه می‌کنید.

سقف‌های شیب‌دار مختلفی توسط طراحان ساختمان طراحی می‌شوند. حتی گاهی اوقات در مناطق کم باران هم از انواع سقف‌ شیب‌دار بهره می‌گیرند. مثل خانه‌های ویلایی (جهت زیبایی و ترکیب حجم) و یا ساختمان‌های بلند(به دلیل اینکه نیاز به برف‌روبی نباشد). نمونه‌ای از ساختمان با سقف شیب‌دار در شکل بعدی به تصویر کشیده شده است.

شکل بعدی انواع سقف‌های شیب‌دار را از هر لحاظ نمایش می‌دهد.

ج)سقف‌های قوسی و گنبدی: مدل دیگری از سقف‌های موجود که در گذشته در ایران و سایر کشورهای اسلامی ساخته می‌شد، سقف قوسی و گنبدی است. این سقف، نمادی از حضور آسمان در زمین به‌شمار می‌آید، به ویژه در مساجد که با بهره‌گیری از رنگ‌های آبی و سبز، روح عرفانی را بر محل حاکم می‌کند.

طرح و اجرای سقف‌های سقف‌های قوسی و گنبدی در وهله‌ی اول جهت توزیع و تقسیم نیروهای سقف در دهانه‌های بزرگ با ارتفاع زیاد صورت می‌پذیرد. زیبایی و تنوع آن نیز مهم می‌باشد. ترکیب فضاهای مختلف و مسائل اقلیمی هم به دلایل اجرای این سقف‌ها اضافه شده است.

در اشکال بعدی می‌توانید چند نمونه از سقف‌های قوسی گنبدی را مشاهده کنید. واضح است که انواع قوس‌ها اعم از ناری، خاگی، اورجین و … زیبایی خاصی را به نمای ساختمان می‌بخشد.

از جمله موارد دیگری که مطابق پلان شکل بعد در نقشه‌های بام مشخص می‌گردند می‌توان به محل داکت تهویه، دودکش‌ها، نورگیرهای سقفی و موقعیت خرپشته اشاره کرد.

الف) علامت آب‌رو: مطابق شکل بعد، محل آب‌رو را با یک دایره‌ی کوچک به قطر ۱۰ سانتی‌متر نشان می‌دهند.

ب)علامت شیب و درصد شیب: علامت شیب (فلش)، جهت جریان آب را از گوشه‌های بام به طرف آب‌رو نمایش می‌دهد. درصد شیب را نیز  بر روی مسیر شیب یا روی فلشِ جهت حرکت آب‌رو، مشخص می‌نمایند. شکل قبل، علائم آب‌رو، درصد شیب و کدگذاری پلان را نشان می‌دهد.

ج)کد یا رقوم ارتفاع: کد ارتفاعی تمام شده‌ی پشت‌بام را کنار آب‌رو و با علامت      و همچنین در گوشه‌های بام با محاسبه‌ی ارتفاع شیب می‌نویسند. دقت داشته باشید که عدد نوشته شده بر روی تراز کنار آب‌رو، در واقع همان عدد کف پشت‌بام بوده و عدد نوشته شده بر روی علامت تراز گوشه‌های بام، عددی است که پس از محاسبه‌ی ارتفاع شیب حاصل می‌گردد.

مراحل شیب‌بندی بام‌های مسطّح

الف) تعیین شیب‌بام: طریقه‌ی حرکت آب بایستی به گونه‌ای باشد که از مبدأ تا مقصد، حرکت و کشش آب بدون مانع و با سرعت بالا صورت بپذیرد. در بام‌های مسطح درصد شیب به منظور هدایت و کشش آب، ۱ تا ۳ درصد است و اصولاً در مناطق کم‌باران مثل شهر تهران  شیب‌بام را به طور متوسط ۱/۵ درصد درنظر می‌گیرند.

در این سقف‌ها برای هر ۷۵ تا ۱۰۰ متر مربع بام، یک آب‌رو درنظر می‌گیرند. محل کف‌شور و مسیر حرکت لوله‌های آب بایستی به‌گونه‌ای انتخاب گردد که در معرض یخ‌زدگی قرار نگیرند. بایستی دقت داشت که انتقال آب باران تا حد ممکن به صورت قائم باشد تا سریع‌تر تخلیه گردد و به نما یا کیفیت فضاهای داخلی آسیبی وارد نگردد. در دو شکل بعد می‌توانید سطح یک پشت‌بام را ملاحظه کنید.

ب) تعیین محل آبراه: محل آب‌رو را می‌توان در گوشه‌ یا میانه‌ی بام درنظر گرفت. لوله‌ی آب باران بایستی از دیگر لوله‌های فاضلاب جدا باشد تا حرکت گازهای فاضلاب مانع عبور آب باران نگردد.

در حالتی که آبراه در میانه‌ی بام اجرا گردد، لوله‌های هدایت آب باران از میان دیوارهای آجری که در قسمت‌های میانی ساختمان ساخته شده، کنار ستون‌های میانی، از داخل کمدها و داکت‌های سرویس‌ها و یا از گوشه‌های آشپزخانه عبور می‌کند و پس از طی مرحله‌ی عمودی، لوله‌ها با پشت سر گذاشتن کمترین مسیر افقی به چاه فاضلاب هدایت می‌گردند. در شکل بعدی می‌توانید آب‌رو در وسط پشت‌بام را مشاهده نمایید.

در صورتی که طراحی ساختمان به گونه‌ای باشد که اجازه‌ی عبور لوله‌های آب باران را از محل‌های یاد شده ندهد، آن را در گوشه‌های بام و در محلی مناسب استقرار می‌دهند. در این حالت، شیب‌بندی بام به طرف کنج‌های ساختمان اجرا می‌گردد. به منظور انتخاب محل آب‌رو بایستی دقت داشت که طول بازوی کشش از حد مجاز تجاوز نکند. شکل بعدی آب‌رو در گوشه‌ی پشت‌بام را نمایش می‌دهد.

نکته: براساس آئین‌نامه، تخلیه‌ی آب باران در خارج از محوطه‌ی ساختمان و در معابر، غیراصولی بوده و ممنوع است.

بنابراین بهترین محل برای آب‌رو، وسط بام و در محل برخورد قطرها می‌باشد، چون آن نقطه نسبت به تمامی نقاط دیگر به یک اندازه بوده و در نتیجه با توجه به درصد شیب موردنیاز، بار کلی سقف در همه جا به طور یکسان پخش می‌گردد. اما به دلیل وجود اتاق‌ها و سالن‌ها و اینکه نمی‌توان از وسط اتاق‌ها لوله‌های فاضلاب را عبور داد، انتخاب آب‌رو در وسط پشت‌بام تقریباً امکان‌پذیر نیست.

علاوه بر این چنانچه آب‌رو را در گوشه‌ی پشت‌بام در نظر بگیریم، همیشه از نقاطی از بام دورتر بوده و به همان نسب بار آن نقاط بیشتر خواهد بود.

با توضیحاتی که داده شد، واضح است که باید برای محل آب‌رو جایی را انتخاب کرد که نزدیک‌ترین فاصله‌ی ممکن را نسبت به دیگر نقاط داشته باشد تا بدین وسیله بار بام حداقل گردد و همچنین عبور لوله‌ی ناودان در طبقات نیز مزاحمتی برای اتاق‌ها و سالن‌ها و کمدها به وجود نیاورد.

ج) اجرای کُرُم‌بندی: شیب‌بندی کف، براساس مشخصات نقشه که بر روی پلان شیب‌بندی نوشته شده، آغاز می‌گردد. شکل بعدی پلان شیب‌بندی را نمایش می‌دهد که در آن خطوط تقسیم سقف (کُرُم‌ها) و جهت شیب مشخص گردیده است.

در ادامه به کمک نوارهای باریک بتنی به ضخامت ۱۰ سانتی‌متر که از محل آب‌رو شروع شده و به انتهای گوشه‌ی بام ختم می‌گردد و کف پشت‌بام را به قسمت‌های کوچک‌تری تقسیم می‌کند، اجرا می‌شود. این نوارها را «کُرُم» و این عملیات را «کُرُم‌بندی» می‌نامند.

شکل بعدی نیز تصویر مجسمی از چگونگی کُرُم‌بندی را به نمایش می‌گذارد.

پس از اجرای سقف اصلی ساختمان و تعیین محل آب‌رو در کف بام، به منظور جلوگیری از تجمع آب باران در محل آبراه از کف خواب مناسب استفاده می‌شود. به شکل بعد دقت نمایید.

در ادامه فضای خالی بین کرم‌ها را با باتن سبک یا پوکه‌ی معدنی پر می‌نمایند و پس از به‌دست آمدن یک سطح صاف با عایق رطوبتی سطح بام را می‌پوشانند. سپس با موزاییک یا آسفالت، کف بام فرش می‌شود. شکل بعدی دانه‌های پوکه‌ی معدنی را نمایش می‌دهد.

سه شکل بعدی نیز مراحل کرم‌بندی، پرکردن بین کرم‌ها با پوکه و مراحل قیرگونی روی سطح کرم‌ها را نشان می‌دهد.

 

 

 

د) شیب‌بندی بام‌های مسطّح: معمولاً در شیب‌بندی بام‌های تخت برای هر ۱۰۰ متر مربع مساحت سقف، یک ناودان با قطر ۴ اینچ (تقریباً ۱۰ سانتی‌متر)، با مدنظر قرار دادن شرایط ذیل کافی است:

· بازوی کشش: به فاصله‌ی افقی دیوار دست‌انداز تا محل ناودان اطلاق می‌شود و طول آن نباید از ۷ متر بیشتر باشد زیرا بار مرده‌ی سقف زیاد می‌شود.

· شیب‌بام: همانگونه که اطلاع دارید، ارتفاع شیب‌بندی با طول شیب متناسب می‌باشد.

دستورالعمل محاسبه‌ی ارتفاع شیب

به منظور محاسبه‌ی ارتفاع شیب نقطه‌ی A از پلان نشان داده شده در شکل بعد، نیاز است تا اطلاعات زیر در اختیار باشد. به عنوان مثال:

• کد کف بام در کنار آب‌رو           ۶/۲۰+
• طول بازوی کشش متر          ۴/۹۰ = L
•  درصد شیب                  ۱/۵ درصد

در شکل قبل بخشی از پلان بام یک ساختمان به تصویر کشیده شده است.

مراحل انجام کار

توجه داشته باشید که شکل هر مرحله پس از اتمام توضیحات آن مرحله، آورده شده است.

۱- کد کف بام (کنار آب‌رو) را می‌توان از روی برش‌های ترسیم شده از ساختمان، به‌دست آورد. در این مثال با توجه به معلومات داده شده، کد کنار آب‌رو برابر با ۶/۲۰+ خواهد بود.

۲- طول بازوی کشش (L) را هم با اندازه‌گیری از آکس آب‌رو تا نقطه‌ی A و به صورت افقی از روی پلان بام مشخص نمایید.

در شکل این مرحله، برشی از بام نشان داده شده است که فاصله‌ی افقی از نقطه‌ی A تا آب‌رو در آن مشخص می‌باشد. در این مثال فاصله‌ی مذکور ۴/۹۰ = L متر است.

شیب‌ بام را با توجه به طول بازوی کشش (L) و میزان بارش منطقه، ۱/۵ درصد در نظر بگیرید.

در ادامه عملیات زیر را به منظور محاسبه‌ی ارتفاع شیب (h) انجام دهید.

مرحله‌ی اول

؟	۵/۱	h (ارتفاع)
cm 490	cm 100	L (بازوی کشش)

مرحله‌‌ی دوم: اندازه‌ی ارتفاع شیب را باید با اندازه‌ی کد آب‌رو جمع کنید.

                                                         کد گوشه‌ی بام (A) = ارتفاع شیب (h) + کد کنار آبراه

۶/۲۷ = ۰۷/۰ +۶/۲۰

در نتیجه کد گوشه‌ی بام برابر با ۶/۲۷ + است.

برای تمای گوشه‌های بام عدد ۶/۲۷ + را یادداشت نمایید و پس از آن درصد شیب سایر نقاط را حساب کنید.

به منظور محاسبه‌ی درصد شیب نقاط دیگر، بدین شکل عمل نمایید.

به عنوان مثال جهت محاسبه‌ی درصد شیب نقطه‌ی B داریم

• کد گوشه‌ی بام (نقطه‌ی  ب  )      ۶/۲۷+
• طول بازوی کشش متر             ۴/۵۰ = L
• ارتفاع شیب متر                     ۰/۰۷ = h

مراحل انجام کار

۱-مطابق با پلان شیب‌بندی، برش BB را ترسیم کرده و اندازه‌های موردنیاز را بر روی آن یادداشت کنید.

۲- درصد شیب برای نقطه B را ۱/۵ درصد درنظر بگیرید.

۳- برای سایر نقاط هم به همین گونه عمل نمایید.

دستورالعمل ترسیم پلان شیب‌بندی بام

لازم به ذکر می‌باشد که تصویر هر مرحله پس از پایان توضیحات آن مرحله، آورده شده است.

مراحل انجام کار

۱-کاغذ پوستی را بر روی پلان طبقه‌ی آخر ساختمان قرار داده و محل دیوارهای خارجی و دیوارهای اطراف جعبه را به صورت خط‌چین ترسیم کنید. در ادامه محدوده‌ی محل‌های باز (بدون سقف) مانند پاسیو و داکت‌ها را با خطوط پُر مشخص نمایید.

۲- خطوط قرنیز را از دو طرف دیوارهای رسم شده به صورت خطوط پُر ترسیم نمایید. فاصله‌ی لبه‌ی قرنیز از دیوار را ۵ سانتی‌متر درنظر بگیرید.

۳- محل ‌آب‌روهای بام را با توجه به نکات مذکور، مشخص نموده و با خطوط نازک از آب‌روها به کناره‌های بام ترسیم کنید.

۴- جهت شیب خطوط را با فلش مشخص نموده و میزان درصد شیب را برای بلندترین خط بازوی کشش، ۱/۵ درصد بنویسید و ارتفاع شیب را برای نقطه‌ی رأس آن محاسبه کنید.

۵- کُدهای ارتفاعی محل آب‌رو و گوشه‌های بام را بر روی پلان یادداشت کنید. سپس پلان را آکس‌بندی نمایید.

۶- سپس مطابق با دستورالعمل محاسبه‌ی ارتفاع شیب که پیش‌تر ذکر گردید، درصد شیب‌های هرکدام از کرم‌ها را محاسبه نمایید و بر روی خطوط کرم بنویسید.

منبع : ساختمان 115