حجم ونما: وظیفه حجم یا پوسته خارجی خانه این است که ارتباط با فضای بیرون منزل را فراهم کرده وهمچنین ایجاد نور و هوا نماید. فضاهای داخلی توسط حجم در برابر عوامل جوی و محیط حفظ و نگهداری می شود و کسانی که در داخل منزل هستند می توانند از فضای بیرون هم لذت ببرند.

رابطه حجم با داخل و خارج منزل

چند مورد از وظایف حجم و پوسته خارجی:

۱- حجم با داخل منزل می تواند ارتباط خوبی را فراهم سازد و همچنین می تواند شرایط مناسبی را برای افراد خانه مهیا سازد تا آنها بتوانند نیازها را برطرف کنند.

۲- ارتباط حجم بنا با محیط اطراف اهمیت بسزایی دارد.  در هر ساختمان  نمی توان بدون توجه به بافت و بستری که در آن قراردار، بنا را طراحی کرد. حجم باید بتواند با محیط اطراف خود ارتباط  وهماهنگی برقرار کند.

۳- همچنین حجم بنا پوشش مناسبی است که در مقابل عوامل جوی قرار گرفته است و از ساکنین منزل در برابر

عوامل خارجی مراقبت می کند.

۴- حجم بنا بایستی بتواند برای فضای داخلی منزل، نور و تهویه مناسب هوا را نیز تأمین کند. تا به دنبال آن بتوان از درون منزل فضا و مناظر بیرون را مشاهده کرد. به عنوان مثال اتاق نشیمن طوری ساخته شده که نور و دید و هوا و دسترسی نشیمن به فضای  اطراف بیرون از منزل  میسر شود. از سویی دیگر حجم بنا به گونه ای ترسیم می شود که بخش هایی از منزل در معرض دید همگان قرار نگیرد.

انواع حجم های رایج در ساختمان های مسکونی

حجم خانه ها  از تمامی زوایای پیرامونش  باز بوده و میتوان اطراف حجم منزل حرکت نموده و کل آن را زیر نظر داشته باشیم و در صورت نیاز  به داخل خانه راه پیدا کنیم .به طور مثال خانه های ویلایی و کوشکی که درون یک حیاط بزرگ یا باغ واقع می شوند به این شکل طراحی می شوند که در تصویر زیر قابل مشاهده است.

حجم برخی منازل  از همه زوایا آزاد نیست و در بعضی از این بخشها به همسایگان متصل شده اند. اغلب این خانه ها  از دو نمای اصلی شمالی و جنوبی تشکیل شده است و هنگامی که ملک در نبش قرار میگیرد مانند تصویر ارائه شده در ذیل حجم بنا دارای سه نما است.

این نماها شامل نماهای شمالی، جنوبی، شرقی و یا غربی می باشد. برای نمونه می توان به خانه هایی اشاره کرد که در بافت شهری در مکانهای مختلف ایران بنا می شوند. در طراحی منازل حالت اول، اگر در محیط های طبیعی یا باغ باشند، باید به هماهنگ بودن شکل طرح و حتی به محیط اطراف توجه خاصی داشته باشیم. در اینگونه منازل  هماهنگ بودن وارتباط با محیط و اطراف ان از اهمیت بسزایی برخوردار است.

در طراحی منازل حالت دوم دقت و توجه به همسایگانی که در اطراف و یا در مجاورت منزل قرار دارند از نکات اصلی می باشد. در خانه های جنوبی که به طور مستقیم در بخش شرقی –غربی قرار دارند، در اغلب موارد نماها در کنار پیاده رو قرار میگیرند، اما در خانه های شمالی حیاط منزل بین خیابان و بدنه اصلی حجم نما قرار دارد، بنابراین میتوان نمونه هایی از این موارد را در خیابانهای شرقی-غربی به صورت دو گونه نما مشاهده کرد، یکی نماهای خانه های شمالی که از ابتدای کوچه، دیوار یا ورودی حیاط منزل را نی بینیم و بعد از آن نمای ساختمان که در اغلب موارد در انتهای حیاط قابل مشاهده است دیده می شود.  بنابراین باید در این موارد در خانه های شمالی هم به نمای دیوار حیاط و هم به نمای اصلی بنا توجه بیشتری شود و بین نما و دیوار ساختمان هماهنگی ایجاد کنیم که در زیر می توانید مشاهده کنید.

از عوامل دیگر که باید مورد توجه قرار بگیرد هماهنگی نمای ساختمان است که باید با نمای همسایگان مجاور و همچنین نمای روبه رو هم  مورد توجه قرار بگیرد.

شکل کلی حجم خانه

حجم یک خانه می تواند  به شکل های گوناگونی دیده شود. مثلاً امکان این وجود دارد که به صورت یک حجم کامل و خالص هندسی مانند مکعب و یا استوانه ای شکل باشد و یا این که  برعکس، مجموعه ای از ترکیب چند تکه حجم متفاوت باشد. به تصاویر زیر دقت کنید.

این نوع از حجم ها می توانند به شکلی باشند که یا کاملا متقارن هستند و یا بر عکس غیر متقارن باشند، یا به صورت منظم یا نامنظم باشند، یا به صورت کاملا بسته باشند یا ترکیبی از فضای بسته و باز باشند. حجم می تواند به چند صورت باشد، یک لایه یا چند لایه یا دارای نقطه اوج و یا به صورت کاملا یکنواخت باشند. به تصویر زیر نگاه کنید.

حتما بخوانید» درب ورودی حیاط

خط زمین و خط بام

خط زمین معمولا به مرز مشترک بنا و بستر بنا گفته می شود و همچنین به مرز مشترک بنا و آسمان خط بام اطلاق می شود.

خط زمین یک ساختمان را می توان به شکلها و صورتهای مختلف مشاهده نمود. به عنوان مثال بنایی که بر روی پیلوت طراحی و ساخته می شود به گونه ای است که گویی از زمین کنده شده است. ممکن است  در بناهای دیگر پیلوتی که طراحی شده ممکن است خط زمین کاملاً خود را بر روی زمین پهن کرده و طوری به نظر آید که محکم به آن چسبیده است.

مواردی که در رابطه با خط زمین دارای اهمیت است شامل انتخاب جنس و رنگ مصالح استفاده شده می باشد. به این دلیل که این قسمت در معزرض خطر یخ زدگی و فرسایش و ضربه خوردن و کثیف شدن است . در تصویر زیر می توانید نمونه هایی از قرار گرفتن ساختمان بر روی سطح زمین و نمونه هایی از تفاوت خط زمین را میتوان مشاهده کرد.

حالت های مختلف خط بام شامل صاف، اوج دار؛انحنا دار،شیب دار؛و غیره….. می باشد.

در مدل ها و طرح های خط بام باید به هماهنگی فضاهای منزل و خانه های اطراف و مجاور توجه و دقت بیشتری شود که در تصویر زیر مشاهده می کنید.

عوامل تاثیر گذار خارجی بر حجم و نما

محیط بیرون ازخانه دارای شرایط خاصی است که به آن تحمیل می شود و از آن جمله می توان به آب و هوای محل بنا، خصوصیات فرهنگی و اجتماعی محیط، زمین بستر پروژه اشاره کرد.

انواع مختلف حجم و نما در مناطق جغرافیایی مختلف

حجم و نما در مناطق کویر:استفاده از سقف های گنبدی شکل و نیمه استوانه ای بیشتر در مناطق گرم وخشک دیده میشود که دلیل آن تابش نور خورشید بر روی سطح منحنی بام بوده و در قسمت های دیگر بام سایه ایجاد می شود و همچنین مصالحی که در این سقف ها بکار می رود بیشتر از خشت و اجر بوده که از دیگر عوامل آن می باشد . در معماری این مناطق بیشتر پنجره ها و باز شو به بیرون بنا ساخته می شود زیرا در این مناطق به دلیل مسئله درون گرایی در معماری و عوامل فرهنگی و اجتماعی حجم بنا به صورتی طراحی می شود که حداقل پنجره و باز شو به بیرون سازه ایجاد شود که در زیر مشاهده می کنید.

اندازه هایی که برای این پنجره ها در نظر گرفته شده برای کنترل دمای فضای درونی کوچک می شود، در برخی موارد نیز در و پنجره باهم ادغام می شوند که در زیر می توانید ملاحظه نمایید.

یکی از عوامل مهم در حجم بناهای کویری بادگیر است که  به عنوان عنصر اصلی در زیبایی و حجم کلی بنا طراحی می شود. در تصویر زیر این موضوع نشان داده شده است.

حتما ببینید: چوب پلاست نما

حجم و نما در مناطق کوهستانی

در مناطق سرد و کوهستانی اغلب، حجم و نما به صورت بسته در نظر گرفته می شود زیرا این نوع بنا با بیرون کمترین تبادل حرارتی را دارد. در بناهای این منطقه پنجره های بیشتر به بیرون بنا دیده می شوند. معمولا در منطقه های کوهستانی مصالح سنگی که در دسترس بوده به کار برده می شود و سقف ها تیر پوش شده اند، تصویر زیر نشاندهنده ی این مورد می باشد.

حجم ونما در مناطق گرم و مرطوب

در مناطق گرم ومرطوب همانطور که در تصاویر زیر مشاهده می نمایید حجم بناها باید بیشتر به صورت باز و سایه دار باشد تا بتوانند با استفاده ازبرقراری کوران حداکثر ایجاد تهویه فضاهای داخلی را صورت دهند.

حجم و نما در مناطق ساحلی

در مناطق ساحلی به دلیل اینکه رطوبت زیاد زمین ها را سست کرده است و سطح آب بالا است، طراحی متفاوتی نسبت به دیگر مناطق دارا می باشد و باید ساختمان ها طوری ساخته شوند که با سطح زمین بخاطر رطوبت تماس پیدا نکند و ساختمان ها بروی سکو یا پیلوت ساخته شوند. در تصویر زیر مثالی از این مورد ارائه شده است.

در این منطقه آب و هوایی ساختمانها از ایوان های سقف دار و پنجره های گوناگون به منظور تهویه فضاهای داخلی برخوردار می باشند که در تصویر زیر قابل مشاهده است.

حتما ببینید: لوله بازکنی

بام خانه

بام خانه منتهی الیه حجم خانه به حساب می آید. این قسمت به اندازه ای اهمیت دارد که در اصطلاح به آن نمای پنجم می گویند. بام می تواند به شکل های مختلفی مثل بام صاف، شیب دار، گنبدی قوسی شکل، انحنا دار و غیره موجود باشد و جزئیات آن هم به شکل های یک پوش یا دوپوش، کدر یا شفاف در نظر گرفته شود. انواع بام بر اساس شرایط جغرافیایی مختلف متنوع است، برای مثال در مناطق شمال ایران به علت بارانهای فراوان بام های شیب دار به کار برده می شود و در نواحی گرم و خشک ایران سقف های گنبدی و قوسی شکل طراحی و ساخته می شده است.

بام بنا به صورت مداوم در معرض تابش نور خورشید و باران و برف قرار دارد و بنابراین تبادل حرارتی آن باید کنترل و ارزیابی شود و در مقابل نفوذ آب و رطوبت عایق شود. در تصویر زیر می توانید این موضوع را مشاهده کنید.

بر اساس گفته های ما در مناطق گرم و خشک شکل هایی مانند تاق و گنبد و دیوارهای پیرامونی بام موجب به وجود آمدن سایه در قسمت هایی از بام می شود. بام های دوپوسته  یا دوپوش می توانند موجب کم کردن انتقال حرارت به وسیله ی بام کمک کنند. تصویری که در زیر مشاهده می کنید این مورد را مورد اشاره قرار می دهد.

شیب بندی مناسب و تعبیه آب روها در سقف های صاف، در قسمت های گوناگون بام در هدایت آب برف و باران بسیار کارساز است. توجه به جهت شیب و میزان آن و همچنین طراحی مناسب آ برو و ناودان در سقف هایی که شیب دار است در هدایت آب برف و باران تاثیر گذار است. از سویی دیگر باید در طراحی سقفهای شیب دار هم جواری با همسایه ها را نیز مد نظر قرار داد و جهت شیب سقف به صورتی باشد که برای ساختمان های هم جوار مزاحمتی ایجاد نکند و از لحاظ نمای خارجی جهت شیب با ساختمان های هم جوار در یک راستا قرار داشته باشند.

در حوزه های سردسیر هم باید جهت برف اندازی در پیرامون بنا محلهایی را در نظر گرفت که این محلها محلی برای عبور و مرور افراد نباشد و از این نظر مشکل ساز نشود. در سقف های مسطح امکان به وجود آمدن محیط هایی به منظور دور هم جمع شدن و غذا خوردن و تماشای منظره های زیبای پیرامونی، مکانهایی جهت خشک نمودن لباس و مواد غذایی و پخت و پز ایجاد شده است. استقرار این تأسیسات باید طوری باشد که توسط افرادی که از حیاط یا محل های عبور به بام نگاه میکنند، قابل رویت نباشد. بام مسطح میتواند به عنوان فضای باز یا حیاط خانه مورد استفاده قرار گیرند. به منظور استفاده مناسب تر از فضای بام باید آن را عایق کاری نمود و گیاهان و فضای سبز نیز برای آن در نظر گرفت. به تصاویر زیر نگاه کنید تا این موضوع را بهتر درک کنید.

در انتها بام بنا باید دارای زیبایی کافی نیز باشد و نمای نا مطلوبی را به خود نگیرد. در نتیجه باید به محل خرپشته، محل کولرها، دودکش، شومینه و غیره توجه کرد تا منظره ی بدی ایجاد نشود.

سازماندهی اجزا روی نما

نما در هر ساختمانی دارای اجزایی مثل در، پنجره، ایوان، نرده، سایه بان و … می باشد. ترکیب و سازماندهی این اجزا بایستی به صورتی باشد که هم وظایف خود را در برابر محیطهای داخلی حفظ کنند و هم از هماهنگی و تعادل لازم برخوردار باشند. تعادل سطوح خالی و پر روی نما از جمله مواردی محسوب می شود که زیبایی نما ا تحت اشعاع خود قرار می دهد. ارتباط میان این سطوح و میزان سطح آن ها در قیاس با هم بایستی به صورتی باشد که هم با اقلیم هر منطقه سازگار باشد و هم با نمای همسایگان هماهنگ باشند. از جمله عناصر تاثیر گذار بر کیفیت نما پنجره است که در ادامه به آن می پردازیم. تصاویر زیر انواع پنجره را نشان داده است.

مهم ترین وظایف پنجره ها شامل:

• * حفظ حریم داخلی
• * عایق صوت، حرارت و رطوبت
• * ورود نور و هوا به داخل بنا
• * دید به بیرون از داخل

علاوه بر مواردی که ذکر شد این جزء باید ظاهری زیبا داشته و با دیگر عناصر بصری هماهنگ باشد. به منظور طراحی پنجره، هم باید جنس، ابعاد و اندازه و فرم مناسب انتخاب شود، و هم جای دقیق آن مشخص شود که تمام اینها باید مورد توجه قرار گرفته شود تا بتواند نمایی مناسب را برای فضای درون به وجود آورد و دارای سازگاری و هماهنگی لازم باعملکرد و نوع مبلمان و چیدمان آن باشد. پنجره دارای انواع ثابت، متحرک، کشویی و لولایی بوده و سطوح آن کاملاً شفاف، مات، دو جداره، مضاعف و غیره در نظر گرفته می شود که بسته به محل مورد استفاده و سلیقه افراد انتخاب های گوناگونی وجود دارد. از سایه بان در بالای پنجره می توان به منظور کنترل تابش های مکرر آفتاب و از نرده و دست انداز به منظور تأمین ایمنی و از کف پنجره به منظور محافظت و نگهداری در برابر آب باران و برف استفاده می شود. تصویر زیر نمودی از این جریانات می باشد.

به منظور طراحی پنجره برای استفاده در محیط های گوناگون می توان ابعاد و اندازه های مختلفی را مورد استفاده قرار داد. به عنوان مثال به منظور به کارگیری در فضای نشیمن از پنجره با ابعاد بزرگ و شفاف و برای فضایی مثل سرویس بهداشتی از پنجره کوچک و غیر شفاف استفاده می شود.

در طراحی و ترسیم پنجره های گوناگون برای یک بنای مسکونی باید سبک واحد درباره ی آن ها رعایت شود و تلاش شود تا جنس مصالح بنا با فرم پنجره ها هماهنگ باشند. همچنین هماهنگی پنجره های یک بنا با پنجره های بنای مجاور هم باید مورد توجه قرار گیرد. به تصویر زیر دقت کنید.

پنجره ها در زوایای مختلف حجم خانه بایستی با شرایط تابش نور آفتاب در هر فضای بنا هم با یکدیگر انطباق داشته باشند. به عنوان مثال در بیشتر مناطق کشور پنجره هایی که رو به جنوب تعبیه می شوند باید تابش نور آفتاب را با پیشبینی سایه بان برای پنجره کنترل نمود و از آزار دهنده بودن آن کم کرد. پنجره هایی که رو به غرب باز می شوند اغلب در بعد از ظهر تابستان بسیار گرم می شوند. درخت های سایه افکن و سایه بان های عمودی و پوشش حصیر و کرکره چوبی و پرده های ضخیم تا اندازه ی زیادی می تواند این مسئله را برطرف کرده و پنجره را در شرایط بهتری قرار دهد. که تصویر زیر مبرهن این موضوع می باشد که نمونه هایی از چگونگی قرار گرفتن پنجره روی نما را نشان می دهد.

به منظور رویایی تر شدن نمای ساختمان و مورد توجه قرار دادن چالش های زیست محیطی می توان پوشش گیاهی در نما را مورد استفاده قرار داد که در تصویر زیر نشان داده شده است.

پنجره های دو یا سه جداره عایق های صوتی و حرارتی مطلوبی به شمار می روند. پنجره های اسمارت نیز تغییرات آب و هوایی خارج را درک کرده و با در نظر قرار دادن تغییرات دما، به درجه ماتی خود می افزایند یا از آن می کاهند تا در هنگام گرما، سایه را به وجود آورده و یا در زمانهایی که هوا سرد است، آفتاب را به داخل فضا می آورد. در تصویری که در ذیل مشاهده می کنید یک نمای شفاف همراه با سطوح رنگی دیده می شود.

در تصویر زیر یک نمای داخلی از پنجره ها در خانه ی زیبا و رویایی سنتی ایرانی را می توانید ملاحظه کنید.